เมื่อคุณจะพูดถึง ความสามารถ ของเครื่องคอมพิวเตอร์ในปัจจุบัน คุณต้องพูดถึง Bus
        Bus ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า จึงทำให้คนส่วนใหญ่ (โดยเฉพาะ คนในประเทศที่ไม่ได้ใช้ภาษาอังกฤษ เป็นภาษาหลัก) เข้าใจสับสน หรือรู้สึกว่ามันเป็นสิ่งลึกลับ จนไม่อาจเข้าใจได้ หากคุณเป็นคนหนึ่งซึ่งมีความเข้าใจภาษาอังกฤษเป็นอย่างดี (รวมถึงเข้าใจวัฒนธรรม และอุดมคติ ของคนในภาคพื้นนั้นด้วย) คุณก็จะเข้าใจเรื่อง Bus ได้ในเวลาอันสั้น แบบไม่สับสน
        Bus แปล ตรงๆตัว คือ รถประจำทาง ปัญหาอยู่ตรงนี้ละครับ ในภาษาไทยเรา มักมีคำเฉพาะสำหรับ เหคุการณ์ และวัตถุ ต่างๆ แบบมักจะแทนกันไม่ได้ แต่ในภาษาอังกฤษ ลักษณะ หรือ คุณสมบัติ ของวัตถุชิ้นหนึ่งอาจเป็น คำขยาย และ/หรือ ความหมายของ คำอีกคำหนึ่งได้ ลักษณะการใช้คำ เพื่อแสดงถึงอุดมคติ หรือแนวคิด ในภาษาอังกฤษ เป็นไปอย่างแพร่หลาย จนเป็นชีวิตประจำวันของเขา (พูดง่ายๆว่า พูดคำหนึ่ง แล้วต้องคิดต่อ เพราะ คำๆนั้นไม่ได้สื่อความหมายโดยตรง)
        Bus ในระบบคอมพิวเตอร์ (Hardware) หมายถึง ระบบการขนถ่ายข้อมูล จากจุดหนึ่งไปยังอีกจุดหนึ่ง (เหมือนๆ กับรถประจำทาง บ้านเรา เพียงแต่ในแนวคิดของเขา รถประจำทาง เป็นระบบขนถ่ายชนิดหนึ่ง ซึ่งขนถ่ายอะไรก็ได้ ดังนั้น จึงใช้คำแทนกัน เพื่อขยายความหมายได้) ทีนี้ก็มาถึงจุดที่ว่า Bus มาเกี่ยวอะไรกับเครื่องคอมพิวเตอร์
        อย่างที่ได้อธิบายข้างต้น Bus คือ ระบบขนถ่ายข้อมูล จากจุดหนึ่งไปยังอีกจุดหนึ่ง ดังนั้น Bus จึงมีอยู่ทั่วไปในคอมพิวเตอร์ แต่ที่มักจะพูดถึงกันก็คือ Internal Bus ซึ่งหมายถึงระบบขนถ่ายข้อมูลภายใน ทีนี้ละเริ่มยุ่งแล้ว เพราะ คำว่าภายใน อาจหมายถึง ภายใน CPU ภายใน RAM ภายใน Mainboard ภายใน VGA card หรือภายในอะไรก็ได้ (ในกรณีนี้เฉพาะอุปกรณ์ ที่อยู่ในเครื่องคอมพิวเตอร์) คำตอบที่ถูกต้องคือ ใช่ทั้งหมด (ตามความหมายของคำ) แต่ที่นิยม (เป็นที่เข้าใจโดยปริยาย) เมื่อคุณพูดถึง Internal Bus คุณกำลังพูดถึง Internal Bus ของ CPU หรือ Mainboard ทั้งนี้เป็นเพราะสองส่วนนี้ เป็นอุปกรณ์หลักของเครื่อง เหมือนเป็นสถานี และทางสายใหญ่สุด
        Internal Bus ของอุปกรณ์ชิ้นใดชิ้นหนึ่งในเครื่องคอมพิวเตอร์ หมายถึง ระบบขนถ่ายข้อมูลภายใน ของอุปกรณ์ชิ้นนั้น เช่น Internal Bus ของ VGA card ก็หมายถึง ระบบขนถ่ายข้อมูล ภายในของ VGA card ซึ่งโดยปรกติจะพูดถึง ระบบขนถ่าย ระหว่าง VGA chip ไปยังหน่วยความจำของ card แต่ถ้าพูดถึง Internal Bus ของ VGA chip ก็หมายถึง ระบบขนถ่ายข้อมูลภายใน VGA chip ที่ทำการขนถ่ายข้อมูล ระหว่าง ระบบใดระบบหนึ่งใน VGA chip นั้นๆ ไปยัง อีกระบบหนึ่ง โดยที่คุณมองไม่เห็น คุณเห็นเพียง VGA card ตัวเดียว ซึ่งคนส่วนใหญ่มักคิดว่า Interal Bus ของ VGA card หนึ่งตัวจะต้องหมายถึง Internal Bus ของ VGA card ตัวนั้น ทั้งหมดและเหมือนกัน ซึ่งผิดถนัด Internal Bus ของ Chip อาจเร็ว หรือช้ากว่า ของ Card ทั้งหมดก็ได้ มี card VGA จำนวนมาก ที่ใช้ chip 16 bit บน PCI interface นั้นหมายความว่า ตัว chip จริงๆ ทำงานที่ 16 bit แต่พอติดต่อ กับ mainboard ทำงานแบบ 32 bit ถ้าจะเปรียบก็เหมือน คุณเอาท่อน้ำขนาดเล็ก (ของ VGA chip ซึ่งเป็น 16 bit) ไปต่อกับท่อน้ำขนาดใหญ่กว่าหนึ่งเท่าตัว (ของ PCI ซึ่งเป็น 32 bit) แน่นอนน้ำย่อมไหลสบาย ไม่ติดขัด และไม่ต้องรอ (เหมือนรถติด)
        ทีนี้เข้าวิชาการหน่อย จากพื้นฐานข้างบน เราทราบว่า :

• Bus คือระบบขนถ่ายข้อมูล
• ระบบขนถ่ายจะต้องมี ต้นทาง และ ปลายทาง
• ระบบขนถ่าย จะต้องมี เส้นทาง ในที่นี้คือ แผงวงจร ซึ่งสร้างขึ้นจาก การกัดแผ่นทองแดง หรือสารที่เป็นสื่ออย่างอื่น เช่น ทองคำ
• ระบบขนถ่าย จะต้องมี พาหนะ ในที่นี้คือ กระแสไฟ้ฟ้า ที่ แรงดัน ต่างกัน สองระดับ เพื่อใช้แทนสัญญาณ Digital
• ระบบขนถ่าย จะต้องมี วัตถุประสงค์ ในที่นี้คือ ตัวกระแสไฟฟ้า ที่ใช้แทน สัญญาณ Digital นั้นเอง ดังนั้น กระแสไฟฟ้า ที่ไหลจากจุดหนึ่ง ไปยังอีกจุดหนึ่ง บนแผงวงจร ที่ถูกออกแบบไว้ จึงเป็นทั้ง ข้อมูล และ พาหนะ ไปในตัว (ไม่เหมือน รถประจำทาง จริงๆที่เราเป็น วัตถุประสงค์ ในการขนถ่าย และตัวรถเป็น พาหนะ)

        จะเห็นได้ว่า ในระบบขนถ่ายหนึ่งๆ มีตัวแปรอยู่หลายตัว ที่จะทำให้ระบบ ประสบความสำเร็จ หรือ ล้มเหลว (รวมถึงช้า และเร็ว) แต่ในกรณีนี้ พอจะสรุปตัวแปรต่างๆ ได้ดังนี้

• Bus Speed ความเร็ว ของพาหนะ (ในที่นี้หมายถึง Bus) ซึ่งมีหน่วยวัดเป็น MHz ต่อหนึ่งรอบสัญญาณนาฬิกา หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า Clock Speed
• Bus Width ความกว้าง ของพาหนะ (ในที่นี้หมายถึง Bus) ซึ่งมีหน่วยวัดเป็น Bit ต่อเส้นทาง เช่น 8bit, 16bit, 32bit หรือ 64bit เป็นต้น
• Bus Bandwidth (ในที่นี้หมายถึง ความกว้าง ของเส้นทาง หรือมักจะเรียกสรุปว่า Through Put)

        โดย ทฤษฎี แล้ว หากคุณมีรถที่วิ่งได้เร็ว (Bus speed เร็ว) รถมีขนาดใหญ่ (Bus Width ใหญ่) และ ถนนที่ดีและใหญ่พอ (Bus Bandwith ใหญ่ และดีพอ) คุณควรจะได้ปริมาณ การขนถ่าย เท่ากับ ปริมาณต่อเที่ยว * จำนวนเที่ยวที่วิ่ง ในหนึ่งช่วงเวลา (Clock Circle) เช่น หาก :

• ความเร็วของ Bus อยู่ที่ 33MHz (Bus Speed 33MHz)
• ความกว้างของ Bus กว้าง 32bit (32bit Bus Width)

        หมายความว่า เมื่อสัญญาณนาฬิกา ทำงานครบหนึ่งรอบ ที่ความเร็ว 33 MHz คุณจะได้ข้อมูลเท่ากับ 32bit (เมื่อเทียบกับเวลาจริง จะใช้เวลา 1/33,000,000 วินาที) ในหนึ่งรอบสัญญานาฬิกา ในความกว้างของ Bus ที่เท่ากัน ความเร็วยิ่งสูง ยิ่งได้ปริมาณข้อมูลมาก เมื่อเทียบกับเวลาจริง ที่สูญเสียไปเท่ากัน
       ดังนั้น เราจึงมักพูดถึง Through Put (ปริมาณข้อมูลที่ได้) แทนคำว่า Bus Bandwidth (โดยตั้งสมมุติฐานว่าได้ Bandwith ที่ดีและ ใหญ่เท่ากับ หรือใหญ่กว่า Bus Width) ซึ่งเป็นตัวบอกถึงปริมากณการขนถ่ายที่จะได้ โดยสรุปเอาจากการคำนวนด้านบน แต่เรื่องกลับไม่ง่ายอย่างนั้น เนื่องจาก กระแสไฟฟ้า ที่ไหลวนอยู่ในแผงวงจรต่างๆที่ออกแบบไว้ มักจะทำให้เกิด สนามแม่เหล็ก ซึ่งรบกวนกันเอง ทำให้ Bandwidth บางช่วงใช้ไม่ได้ Bandwith ที่ดีจึงเหลือน้อยลง บวกกับปัญหาการเชื่อมต่อที่หลากหลาย จึงจำเป็นต้องตั้งมาตราฐาน ต่างๆเพื่อแก้ปัญหาเหล่านี้
       ชนิดของ Bus ที่คุณควรรู้จัก :

• Address Bus เป็นระบบขนถ่ายข้อมูล ระหว่าง CPU และ หน่วยความจำของระบบ ขนถ่าย ตำแหน่ง ของข้อมูลในหน่วยความจำ (ไม่ใช่ตัวข้อมูลจริงๆ) โดยปรกติ จะมี Bus speed เท่ากับ Mainboard Bus speed และมี Bus width เท่ากับ Mainboard Bus width
• AGP Bus  เป็นระบบขนถ่ายข้อมูลชนิดพิเศษ ซึ่งทำงานโดยตรงเกี่ยวกับข้อมูลของ Display Device
• Back Side Bus เป็นระบบขนถ่ายข้อมูลพิเศษ สำหรับ CPU และ Level 2 Cache โดยปรกติ จะมี Bus speed เท่ากับ หรือ น้อยกว่าความเร็วของ CPU Clock speed เล็กน้อย และ มี Bus width เท่ากับ CPU bus width
• Control Bus เป็นระบบขนถ่ายข้อมูล ที่ใช้ควบคุมอุปกรณ์ทั้งหลายบนคอมพิวเตอร์ โดยปรกติ จะมี Bus speed เท่ากับ Mainboard Bus speed และมี Bus width เท่ากับ Mainboard Bus width
• Font Side Bus เป็นระบบขนถ่ายข้อมูล ระหว่าง CPU และ หน่วยความจำของระบบ โดยทฤษฎี จะมี Bus speed เท่ากับ หรือ น้อยกว่าความเร็วของ CPU Internal Bus speed เล็กน้อย และ มี Bus width เท่ากับ CPU Internal Bus width (ปัจจุบันเร็วสูงสุดที่ 100 MHz 08-09-1998)
• ISA Bus (อ่านว่า ไอซ้า บัส) หรือเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า AT Bus เป็นระบบขนถ่ายข้อมูล อุปกรณ์ภายใน ซึ่งไม่ต้องการความเร็วสูงนัก มี Bus width 16bit และ Bus speed ที่ 8 MHz
• Local Bus เป็นระบบขนถ่ายข้อมูล ระหว่าง CPU และ อุปกรณ์ตัวใดตัวหนึ่ง โดยทฤษฎีควรต้องมี Bus speed เท่ากับ CPU speed และมี Bus width เท่ากับ CPU Bus width
• PCI Bus (อ่านว่า พีซีไอ บัส) เป็น Local Bus แบบหนึ่งมี Bus speed ที่ 33/66 Mhz และ Bus width ที่ 32/64ิbit, Through Put สูงสุดที่ 133Mb/Sec
• System Bus เป็นระบบขนถ่ายข้อมูล ระหว่าง CPU และ หน่วยความจำของระบบ โดยทฤษฎี จะมี Bus speed เท่ากับ หรือ น้อยกว่าความเร็วของ CPU Internal Bus speed เล็กน้อย และ มี Bus width เท่ากับ CPU Internal Bus width (ปัจจุบันเร็วสูงสุดที่ 100 MHz 08-09-1998) ในความเป็นจริงคือ Bus เดียวกับ Front Side Bus ถึงแม้นในทางทฤษฎีจะมีความแตกต่างกันพอสมควร
• USB Bus เป็นระบบขนถ่ายข้อมูล ระหว่าง อุปกรณ์ต่อพ่วงภายนอก (PC External Bus) และ Bus ภายใน มี Through Put (ปริมาณข้อมูลที่สามารถส่งผ่าน) 12 Mbit/sec (12 ล้าน bit ต่อวินาที)

       สรุป :

• Bus คือ ระบบขนถ่ายข้อมูล
• อุปกรณ์คอมพิวเตอร์ทุกชนิดมี Bus เป็นของตัวเองเรียกว่า Internal Bus
• Bus สามารถนำมาเชื่อมโยงกันได้ ด้วยมาตราฐานต่างๆ ทำให้ผู้ผลิตสามารถผลิต ผลิตภัณฑ์ ภายใต้มาตราฐานเดียวกัน ซึ่งสามารถใช้แทนกันได้
• Bus ต่างๆ มีความเร็ว และความกว้างของ Bus ไม่เท่ากัน โดย Bus ที่มีความเร็วสูงกว่า และ ความกว้างมากกว่า จะทำงานได้เร็ว และให้ปริมาณข้อมูลที่มากกว่า
• Bus ที่มีควาเร็ว และ ขนาดไม่เท่ากัน สามารถเชื่อมต่อกันได้ แต่จะทำให้ส่วนที่เร็วกว่า หรือกว้างกว่า เกิดการสดุดรอ หรือหน่วงให้ช้าลง แต่ไม่ช้ากว่า Bus ตัวที่มีความเร็ว และ/หรือ ขนาดที่เล็กกว่า